Μάρσαλ Χιούτζ Μπάλφουρ (Marshall C. Balfour)

Μάλμπορο Μασαχουσέτης 1896 - (;) 1976)

Της Μαργαρίτας Γιαννοπούλου-Καραφωτιά.

  (Δημοσιεύτηκε σε δύο συνέχειες στην εφημερίδα Τύπος της Αιγιάλειας τον Ιούνιο 2006. Αναδημοσιεύεται κατόπιν άδειας της συγγραφέως)

3 Σεπτεμβρίου 1924, Leesburg, Georgia, ΗΠΑ. Από αριστερά προς τα δεξιά: Dr. M. E. Barnes, Dr. Ralph K. Collins, W.A. Sawyer, Dr. Charles N. Leach, Dr. Marshall Balfour, Mr. Sellers, Mr. Drensky.  (Κάντε κλικ στη φωτογραφία για μεγέθυνση)

Τι γνωρίζετε για τον Βάλφουρ; Εάν υποβάλλουμε αυτή την ερώτηση στους κατοίκους του Αιγίου σχεδόν όλοι θα μας απαντήσουν ότι έτσι ονομάζεται η τρίγωνη πλατεία , μια από τις κεντρικότερες πλατείες της πόλης μας καθώς και η ομώνυμη οδός με την υπάρχουσα εκεί πιάτσα των ταξί. Σχεδόν κανείς όμως δεν γνωρίζει ποιος ήταν αυτός ο Βάλφουρ προς τιμήν του οποίου ονοματοθετήθηκε έτσι η πλατεία και η οδός.

Τα τελευταία έτη συντοπίτες μας με επιστολές στις εφημερίδες άρχισαν να προβληματίζονται και να εκφράζουν απόψεις γύρω από αυτόν τον άγνωστο Βάλφουρ. Οι περισσότερες ανέφεραν ότι ο ΄Βάλφουρ υπήρξε ʼγγλος ανθέλληνας ενώ διετύπωναν την απορία πώς είναι δυνατόν οι Αιγιώτες να έχουν προβεί σε τέτοιο ατόπημα. Όλα αυτά λοιπόν τα οποία αναφέρθηκαν υπήρξαν η αφορμή να ασχοληθώ με αυτό το θέμα.

Η πρώτη μου επαφή έγινε με το αρχείο του αειμνήστου Δημάρχου και Ιστορικού Γ. Παναγόπουλου που φυλάσσεται στο Ιστορικό Αρχείο του Αιγίου και περιλαμβάνει πολλά Αιγιώτικα θέματα. Μέσα σ΄ ένα φάκελο με θέμα "Λάφης" υπάρχουν δημοσιεύματα της « ΦΩΝΗΣ», εφημερίδος του Αιγίου του 1986 που υπογράφονται από κάποιον Αλίχτυπο» με θέμα την ανάγκη αλλαγής του ονόματος της πλατείας , διότι κατ’ αυτόν ο Βάλφουρ υπήρξε ʼγγλος πολιτικός που διετέλεσε υπουργός , πρωθυπουργός (1902-1906), υπουργός των Ναυτικών και των εξωτερικών και ήτο ανθέλληνας. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι "χρόνια τώρα μια πλατεία της πόλης μας έστω και… τρίγωνη φέρνει προς ντροπή όλων μας, το όνομά του". Επιπροσθέτως σε μια επιστολή του στις 10 Νοεμβρίου του 1984, ο Φίλιππος Τροχάνης δικηγόρος, προς τον Γ. Παναγόπουλο , αναφέρει ότι ο Μπάλφουρ ως μέγα στέλεχος της Διεθνούς Μασσωνίας υπήρξε πρωτεργάτης του Σιωνιστικού εποικισμού της Παλαιστίνης μετά τον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο, και τότε όταν επισκέφθη την Παλαιστίνη, οι Εβραίοι τον υποδέχθηκαν ως εθνικό ήρωά των. Είναι αναμφισβήτητο αναφέρει ότι « η Διεθνής Μασονία έχει σαφώς φιλοσιωνιστικήν τοποθέτησιν και στόχος της είναι να αλώσει και συντρίψει το υψηλό Πεπρωμένο του Ελληνικού Ορθόδοξου Χριστιανικού λαού. Η μόνη εξήγησις την οποία δύναμαι να δώσω δια την ύπαρξιν της οδού Βάλφουρ εις το Αίγιον είναι ότι η σχετική πρωτοβουλία θα πρέπει να εγένετο από Αιγιώτες Μασόνους. Θα πρέπει να δοθεί τέρμα εις αυτόν το μειωτικόν ,δια το ηθικόν κύρος των αιγιωτών, φαινόμενον το συντομότερον δυνατόν».

Όμως ήτο αδύνατον όλα αυτά να με πείσουν ότι πίσω από αυτό το τοπωνύμιο υπήρξε τέτοιο άτομο. Σ΄ένα φύλλο της εφημερίδας «ΒΗΜΑ» της 23ης Δεκεμβρίου του 1983 και πάλι στο φάκελο «Λάφη» και συγκεκριμένα στη στήλη « ΆΝΘΡΩΠΟΙ-ΆΝΘΡΩΠΟΙ» , αναφέρεται ότι οι Αιγιώτες μαθητές του 3ου Γυμνασίου σε μια εργασία τους για τα τοπωνύμια της πόλης μας αναφέρουν: «Βάλφουρ : Αμερικανός γιατρός μέλος της Αμερικανικής Αποστολής στην Ελλάδα. Προσκλήθηκε από τον τότε δήμαρχο Αιγίου Πολυχρονιάδη για να αναχαιτίσει την ελονοσία που μάστιζε τον τόπο. Πρότεινε τα ανθελονοσιακά και αποξηραντικά έργα της Αλυκής". Αυτό ήταν. Εν μέρει είχαν λυθεί οι απορίες μου. Μελετώντας φύλλα της τοπικής εφημερίδας «ΕΡΕΥΝΑ» εντόπισα να αναφέρεται ότι το ίδρυμα ΡΟΚΦΕΛΕΡ της Αμερικής συμμετείχε και στον ανθελονοσιακό αγώνα στο Αίγιο καθώς και στην ευρύτερη περιοχή. Ευτυχώς η επικοινωνία και η αλληλογραφία μου με τους αρχειονόμους του προαναφερθέντος ιδρύματος υπήρξε αποτελεσματική. Μου απέστειλαν όλα τα στοιχεία που με ενδιέφεραν και αφορούσαν στην ελονοσία και στους απεσταλμένους επιστήμονες που απασχολήθηκαν με την καταπολέμηση και τη θεραπεία της, τόσον στο Αίγιον όσο και σχεδόν σ' ολόκληρη την Ελλάδα Μεταξύ αυτών ,με μεγάλη μου ικανοποίηση ευρίσκετο και το όνομα του Μάρσαλ Χιούτζ Μπάλφουρ και όχι Βάλφουρ όπως λέγεται στο Αίγιο.

Θεωρώ ότι μια ιστορική αναδρομή στη σοβαρή ασθένεια της ελονοσίας που εμάστιζε το Αίγιο και τις γύρω περιοχές πριν αναφερθώ λεπτομερώς στον Μάρσαλ Μπάλφουρ κρίνεται απαραίτητη.

Ως γνωστόν, η ελονοσία εκείνη την εποχή στην οποία αναφερόμεθα αποτελούσε ανθρώπινη μάστιγα. Στην Ελλάδα η πολύ μεγάλη νοσηρότητα ανήρχετο σε 1.200.000 κρούσματα ετησίως. Κύρια αιτία για την εξάπλωση της νόσου υπήρξαν τα έλη και γενικότερα τα λιμνάζοντα ύδατα. Στο φύλλο της εφημερίδας «ΕΡΕΥΝΑ» στις 8/5/1922 σε δημοσίευμα , ζητείται επίμονα να αποφραχθούν τα δύο στόμια της Αλυκής ώστε να επιτευχθεί η διοχέτευση του νερού προς τη θάλασσα και να παύσουν να υπάρχουν λιμνάζοντα ύδατα. « ΤΟ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΕΡΟΝ ΕΞ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΜΙΑΣΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΕΧΕΙ Η ΠΟΛΙΣ ΜΑΣ , Η ΕΣΤΙΑ Η ΘΑΝΑΤΗΦΟΡΟΣ Η ΟΠΟΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΙΛΕΙ ΚΑΙ ΕΚ ΤΗΣ ΟΠΟΙΑΣ ΔΙΑΡΚΩΣ ΥΠΟΦΕΡΕΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΥΚΗ» αναφέρεται . Εν συνεχεία προτρέπεται η λιμενική επιτροπή να διαθέσει ποσόν για την οριστική ρύθμιση της κατάστασης , δηλ. την αποξήρανση των ελωδών εστιών. Όμως η αδιαφορία αυτή των κρατικών φορέων είχεν ως αποτέλεσμα να κληθεί ο λαός του Αιγίου να συστήσει επιτροπή για να συλλέξει το ποσόν αυτό. Το κράτος προτρέπει τους ιδιοκτήτες των ελωδών εκτάσεων, να τις αποξηράνουν με την απειλή της απαλλοτρίωσης. Οι κάτοικοι ζητούν επιμόνως η κυβέρνηση να λάβει μέτρα για την πρόληψη και τη θεραπεία της νόσου παρέχοντας δωρεάν κινίνη της οποίας η τιμή , λόγω της ζήτησης στο εμπόριο , είναι υψηλότατη. Οι πιέσεις αποδίδουν και μετά από ικανόν διάστημα αποφασίζεται η υποτίμησή της « μέτρον ευχάριστον και αξιέπαινον έστω εάν ελήφθη τας παραμονάς των εκλογών» αναφέρει η ΕΡΕΥΝΑ στις 2/12/1923.

Το 1926 ευρίσκομεν το κινίνο να φθάνει στην τότε μεγάλη τιμή των 25 δρχ. το κυτίον. « φορολογήσατε ό,τι μπορεί να φαντασθεί η μεγαλυτέρα φορολογική μανία, όχι όμως πλέον το κινίνο το οποίον αν ήτο δυνατόν έπρεπε το κράτος να παρέχει δωρεάν» ( εφημερ. ΕΡΕΥΝΑ 24/1/1926). Την ίδια εποχή, μετά από πιέσεις η Λιμενική Επιτροπή ψηφίζει κονδύλι 10.000 δρχ, ποσόν ελαχιστότατον για την αποξήρανση του έλους της Αλυκής, με αποτέλεσμα να μην παρουσιασθεί μειοδότης. Ο Ιατρικός Σύλλογος συμμετέχων στο πρόβλημα αναφέρει ότι « το πρόβλημα και η κυρία αιτία δεν είναι μόνον η Αλυκή αλλά και οι άπειρες μικροσυλλογές υδάτων στους δρόμους της πόλης και στις αυλές, οι πάσης φύσεως ακαθαρισίες , οι ακάλυπτοι βόθροι και οι ακάλυπτες υδαταποθήκες( στέρνες, ντεπόζιτα) εντός και εκτός των σπιτιών ( ΕΡΕΥΝΑ 13/3/1927). Το 1930 αποφασίζεται η παροχή δωρεάν 10 κουφέτων κινίνης ανά άτομο υπό του Κράτους. Δυστυχώς ριζική θεραπεία είναι μόνον η αποξήρανση των ελών. Το Αίγιο , η Τέμενη, η Βόβοδα (Μαυρίκι), το Μουρλά (Ροδοδάφνη) όπως και πλείστα άλλα μέρη της Ελλάδας, δεκατίζονται από την ελονοσία. Στη Βόβοδα το 78% των κατοίκων υποφέρουν ενώ το 48% είναι προφυματικοί.

1914, Marlborough, ΗΠΑ. Ο Marshall Balfour, νέος, με την ποδοσφαιρική ομάδα του Γυμνασίου της γενέτειράς του, Μάρλμπορο. Από αριστερά προς τα δεξιά: Κορυφή - Άγνωστος - Ralph Delorey - Coach George Hayes - Άγνωστος - Walter Lepper. Μέση - Ralph Longley - Harold Morse - Marshall Balfour - Fred Claflin - Άγνωστος - Walter Carroll - Unknown Τέλος - James McDonald - Άγνωστος - Henry LaForme - Orai Peloquin - William Goggon - Deacon Brown - Άγνωστος (Κάντε κλικ στη φωτογραφία για μεγέθυνση). Από ιστοσελίδα: http://freepages.history.rootsweb.ancestry.com/~historyofmarlborough/football1914.htm

  Κατά τον Μάιο του 1930 καταφθάνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα και στο Αίγιο , ο Αμερικανός Υγιεινολόγος ιατρός Μπάλφουρ του Ινστιτούτου Ροκφέλερ μαζί με τον επιθεωρητή του Υπουργείου Υγιεινής ιατρόν Γεράσιμον Αλεβιζάτον « που μετέβησαν και εξήτασαν την Αλυκήν και όλας τας πέριξ περιφερείας ως και τα γύρω χωριά συλλέξαντες από παντού κώνωπας προς εξέτασιν» (αναφέρει η ΕΡΕΥΝΑ στις 18/5/1930). Εκείνο το χρονικό διάστημα έχουμε και την ίδρυση του πρώτου ανθελονοσιακού σταθμού ΡΟΚΦΕΛΕΡ στη Ροδοδάφνη (Μουρλά) των 1700 κατοίκων με πεδίο μελέτης, εργαστήριο και θεραπευτήριο –φαρμακείο . Την ίδια εποχή το Αίγιο των11000 κατοίκων, δεν έχει δικό του σταθμό , αλλά συνεργάζεται με της Ροδοδάφνης. Κατά της ελονοσίας στην περιοχή του Αιγίου το 1930, διανέμονται 53.117 κουφέτα κινίνης και γίνονται 1190 ενέσεις.

Σε όλη αυτή τη θλιβερή κατάσταση προστίθεται και το ειδεχθές και αποτρόπαιο φαινόμενο της νοθείας της κινίνης. Η Δικαιοσύνη επιλαμβάνεται της υπόθεσης της άνανδρης δολοφονίας του κόσμου χάριν του χρήματος. Ο ανθελονοσιακός σταθμός ΡΟΚΦΕΛΕΡ της Ροδοδάφνης συνεχίζει να εργάζεται αθόρυβα κατά της ελονοσίας λαμβάνοντας μέτρα καταπολέμησής της, προβάλλοντας διδακτικότατες ταινίες , πραγματοποιώντας ομιλίες και μοιράζοντας σε όλους έντυπα και βιβλία με οδηγίες υγιεινής ( εφημ. ΕΡΕΥΝΑ 5/7/1931). Όμως στις 7/12/1931 το Δημοτικό Συμβούλιο Αιγίου, με δήμαρχο τον Πολυχρονιάδη ζητεί την ίδρυση και στο Αίγιο σταθμού, ψηφίζοντας πίστωση 25000 δρχ. δια τα έξοδα εγκατάστασής του. Στα εργαστήριά του εξετάζονται τα είδη των κωνώπων , των πλασμωδίων, ο βαθμός σπληνομεγαλίας και ο παρασιτικός δείκτης ειδικότερα των βρεφών κάτω του έτους. Κύριο μέλημα όμως της αποστολής ΡΟΚΦΕΛΕΡ ήτο να εκριζώσουν την ελονοσία αποστραγγίζοντας τα έλη και καταστρέφοντας τους κώνωπας με παρασιτοκτόνα τόσον εις τα έλη όσον και εις τας οικίας.

Η σκληρή εργασία τους είχε αποτελέσματα. Στο Αίγιο κατά το 1936 όταν ανεχώρησαν υπήρχε χαμηλή ενδημία. Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι το 1931 έτος άφιξής των υπήρχε επιδημία, το 1932 μέτρια επιδημία, το 1933 φθίνουσα ενδημία, το 1934 χαμηλή ενδημία και το 1935 μέτρια, στοιχεία ληφθέντα από το αρχείον του ιδρύματος ΡΟΚΦΕΛΕΡ. Με την αποχώρηση της αποστολής λόγω της επιθυμίας συνέχισης του έργου τους την 1/7/1936 ιδρύεται « ανθελονοσιακός σύνδεσμος κοινότητος Ροδοδάφνης με πρόεδρο τον Ν. Χαραλαμπόπουλο , αντιπρόεδρο τον Παναγή Αγγελακόπουλο και μέλη τον Μιχ. Βασιλακόπουλο και Σπυρίδωνα Αρβανίτη, "ίνα δυνηθεί ο σύνδεσμος και συνεχίσει το κληροδοτηθέν σωτήριον έργον , του από πενταετίας εγκατασταθέντος και ήδη αποχωρήσαντος συνεργείου καταπολεμήσεως της ελονοσίας Οργανώσεως ΡΟΚΦΕΛΕΡ", όπως αναφέρεται σε πρακτικό που περιλαμβάνεται στο αρχείο της Κοινότητος Ροδοδάφνης ,που φυλάσσεται στο Τοπικό Αρχείο Αιγίου.

Ο Μάρσαλ Χιούτζ Μπάλφουρ γεννιέται το 1896 στο Μάλμπορο της Μασαχουσέτης των ΗΠΑ. Εισάγεται το 1915 στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης , το περίφημο Μ.Ι.Τ. Σπουδάζει κατ΄ αρχήν Βιολογία εργασθείς ως βακτηριολόγος στην Αμερική , εν συνεχεία Ιατρική στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, ενώ από το 1927 εργάζεται για το Ίδρυμα ΡΟΚΦΕΛΕΡ. Το 1930 ως απεσταλμένος του ιδρύματος για την καταπολέμηση και τη θεραπεία της ελονοσίας , καταφθάνει στην Ελλάδα της οποίας πολλά προσβληθέντα μέρη επισκέπτεται, μεταξύ των οποίων και το Αίγιο. «Τα εννέα έτη της παραμονής του στην Ελλάδα ήσαν από τα καλύτερα της ζωής μου», αναφέρει στο ημερολόγιό του. Συνεργάζεται με την τότε πρωτοϊδρυθείσα Υγιεινομική σχολή των Αθηνών, και η Ακαδημία αναγνωρίζουσα την προσφορά του στο θέμα της ελονοσίας του απονέμει το αργυρούν μετάλλιον καθώς και ο Βασιλέας Γεώργιος τον Φοίνικα.

Από την Ελλάδα ,το 1939, μεταβαίνει στην Σαγκάη ως διευθυντής ενός προγράμματος για την Κίνα Σ’ αυτήν καταφεύγουν πρόσφυγες λόγω της Ιαπωνικής εισβολής, ενώ υπάρχει εντονότατη έλλειψη κατοικιών και μάστιγα ασθενειών. Εκείνη την εποχή ταξιδεύει, μεταφέροντας και την οικογένειά του, με αεροπλάνο μεταξύ των πόλεων , όπως Ανόι, Πεκίνο,Χόγκ Κογκ και άλλων, πράγμα άκρως επικίνδυνον και λόγω κατασκευής τους αλλά και λόγω των αεροπορικών επιθέσεων και των άσχημων καιρικών συνθηκών. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, εργάζεται για το ίδρυμα στη Βιρμανία και κατόπιν στην Ινδία και στην Κεϋλάνη ( Σρι-Λάνκα). Μετά τη λήξη του εξακολουθεί να εργάζεται στην Ινδία, στην Κίνα, την Ιαπωνία, τις Φιλιππίνες και το Πακιστάν. Το 1947 επιστρέφει στην Αμερική όπου στη σχολή JOHN HOPKINS κάνει μεταπτυχιακό , στον τομέα της Δημόσιας Υγείας. Παράλληλα με την ενασχόλησή του με τις ασθένειες ενδιαφέρεται και για άλλα πληθυσμιακά ,δημογραφικά προβλήματα. Με τη συμβολή του ιδρύεται ¨πληθυσμιακόν συμβούλιον ως μικρόν ίδρυμα για να ενθαρρύνει, προωθεί, διευθύνει και υποστηρίζει επιστημονικές δραστηριότητες στον ευρύ τομέα του πληθυσμού.

Από το ίδρυμα αποχωρεί πλήρης εμπειριών , το 1960, μετά από 34 έτη συνεχούς προσφοράς. Πεθαίνει το 1976 σε ηλικία 80 ετών. Δημοσιεύματά του που αφορούν στην Ελλάδα είναι:

M.C. Balfour Malaria Studies in Greece. Measurements of Malaria 1930-1933 που δημοσιεύεται στην American journal of Tropical Medicine. May 1935

και

M.C.Balfour Some features of Malaria in Greece and experience with its control. Rivista di Malariologia 1936

Αυτός λοιπόν υπήρξε ο Μπάλφουρ. Ο φιλέλληνας, ο άριστος επιστήμονας, ο μεγάλος φιλάνθρωπος που έθεσε, παρά τις αντιξοότητες της εποχής , τον εαυτό του στην υπηρεσία των αναξιοπαθούντων λαών της γης. Μεταξύ αυτών και των Ελλήνων. Οι κάτοικοι του Αιγίου μετά από αυτήν μου την ανακοίνωση θα τον θυμούνται με ευγνωμοσύνη, εσαεί.

Προσθήκες:

  Στα αρχεία του Ινστιτούτου Ροκφέλερ διατηρούνται αρχεία με τον τίτλο MARSHALL C. BALFOUR PAPERS, 1949-1968:

Size: 9 items

Contents: The collection includes a curriculum vita (1961), a biographical sketch, reports by Balfour, and lists of officers and staff of the International Health Board of the Rockefeller Foundation.